我们和你们：中国和蒙古国的故事（新蒙）

本书各位作者是中蒙关系一路走来的开拓者、亲历者和见证者，他们长期为中蒙友好默默耕耘，在各自领域为两国全面战略伙伴关系的发展作出了重要贡献。各位作者结合自身经历，从不同侧面讲述中蒙友好的动人故事，带领我们重温激情岁月，体会中蒙关系硕果的来之不易。

 

“我们和你们”丛书按照一国一品的概念，以小故事揭示大历史，讲述中国和相关国家传统和现在的友谊与合作。该丛书旨在密切中国和有关国家的人文联系，推动新形势下中国周边外交和公共外交的进程，尤其是配合“一带一路”倡议的实施。中国和蒙古国山水相连，拥有4700多公里的漫长陆地边界线。两国交往源远流长，人民感情深厚。历史上，“草原丝绸之路”和“茶叶之路”都经过蒙古。今天，中国提出的建设“丝绸之路经济带”的倡议与蒙古国的“发展之路”计划高度契合，二者的对接可以把两国的未来发展战略更好地结合起来，使两国共同发展、共同受益，让两国人民得到更多实惠。中蒙两国是守望相助的好邻居、互利共赢的好伙伴和常来常往的好朋友。本书各位作者是中蒙关系一路走来的开拓者、亲历者和见证者，他们长期为中蒙友好默默耕耘，在各自领域为两国全面战略伙伴关系的发展作出了重要贡献。各位作者结合自身经历，从不同侧面讲述中蒙友好的动人故事，带领我们重温激情岁月，体会中蒙关系硕果的来之不易。

高树茂（1946—2016），山东莱州人，1970年毕业于北京大学东方语言系蒙古语专业，1972年进入外交部工作，曾在驻蒙古、印度、加拿大、意大利使馆工作。2001—2003年任驻米兰总领事，2003—2007年任驻蒙古国大使。在国内，曾先后在外交部礼宾司、美大司和国务院外办工作。2007—2011年任世界知识出版社社长。

?МН?Х ?ГЭргэн дурсахуй хэмээх нэгд?гээр б?лэгЖан Д?линь: МОНГОЛ, ХЯТАДЫН Г?Н ЗУЗААН НАЙРАМДАЛ ｜ 2Х.Аюурзана: МОНГОЛ, ХЯТАДЫН ХАРИЛЦАА ｜ 13Хуан Жяк?й: МОНГОЛ БОЛОН МИНИЙ ХООРОНДОХ НАЙРСАГ ХОЛБОО ｜ 26Г.Батс?х: НАЙРАМДАЛ ЗУЗААТГАСАН ХОЁР АЙЛЧЛАЛ ｜ 45Гао Ш?мао: М?НХ ТЭНГЭРИЙГ Д УРСАХУЙ ｜ 55Ц.С?хбаатар: ДУРСАМЖ ｜ 76Ван Иминь: МОНГОЛД ?НГ?Р??ЛСЭН МАРТАГДАШГ?Й ОН ЖИЛ??Д ｜ 91Д.Болдбаатар: АМАН ОРЧУУЛГА АНХ УДАА ХИЙСЭН НЬ ｜ 107Ван Ж?н-Юань: “9 Д?ГЭЭР САРЫН 13-НЫ ХЭРЭГ” ｜ 114Ш.Эгшиг: ХЯТАД ХЭЛ СУРСАН ТУХАЙ ДУРСАМЖ ｜ 130Ян Тао: ЖАРАН ЖИЛИЙГ ТУУЛСАН НАЙРАМДАЛ ｜ 141
Х?м??с хэмээх хоёрдугаар б?лэгЯ о Кэ ч э н : Д У Р СА Н СА Н А ГА Л З А Х Д О Т Н Ы А Н ДМ.ЧИМЭДЦЭЕЭ БАГШ ｜ 162Ван Хао: ЯНЬЮАНЬ ЦЭЦЭРЛЭГТ Х?РЭЭЛЭНД ГУРВАН ЖИЛ МОРИЛОН СААТСАНЫ АЧ ТУС НЬ ?ЛЭМЖ АЖГУУ ｜ 172Ли Вэй: КУНФ?Ч МОНГОЛ ОХИНТОЙ ТАНИЛЦСАН МИНЬ ｜ 182
Хамтын ажиллагаа хэмээх гуравдугаар б?лэгР.Нармандах: МОНГОЛ УЛС, БНХАУ-ЫН ХООРОНД САЙН Х?РШИЙН НАЙРСАГ ХАРИЛЦАА, ХАМТЫН А Ж И Л Л А ГА А Г Х ? Г Ж ? ? Л ЭХ ? Й Л С ЭД ГА Р Б И Е ОРОЛЦОЖ ЯВСАН ?ЕИЙН ДУРСАМЖААС ｜ 198Лю Баатар: БИ МОНГОЛ УЛСТАЙ САЛШГ?Й БАРИЛДЛАГАТАЙ ｜ 211С?нь Вэйрэнь: МОНГОЛ, ХЯТАДЫН ХУДАЛДАА ЭДИЙН ЗАСГИЙН ХАМТЫН АЖИЛЛАГААНЫ АСАР ИХ Н??Ц БОЛОЛЦОО ｜ 229
Харилцаа хэмээх д?р?вд?гээр б?лэгШин Хаймин: ХЯТАД МОНГОЛЫН Г?Н ЗУЗААН НАЙРСАГ ХОЛБОО ｜ 248Хуо Вэнь: МОНГОЛ, ХЯТАДЫН НАЙРАМДАЛД ХУВЬ НЭМЭР ОРУУЛСАН Х?М??С БА ?ЙЛ ХЭРЭГ ｜ 261Я.Ганбаатар: МОНГОЛ-ХЯТАДЫН ХАРИЛЦААНЫ ТЭРГ??Н ШУГАМД З?ТГЭСЭН МИНЬ ｜ 280Д? Шивэй: АМЬДРАЛЫН Х?СЭЛ М?Р??Д?ЛД?? ААЖИМ ЯГУУХАН Х?РНЭ ｜ 290Ж.Чойнхор: АЙЛ УЛСЫН АМЬ НЭГ, СААХАЛТ АЙЛЫН САНАА НЭГ ｜ 303Ж?? Жин: МОНГОЛ УЛС БИД ХОЁР ｜ 316Л? Шулинь: МОНГОЛ УЛСААР АЯЛСАН ТЭМДЭГЛЭЛ ｜ 332Т?ГСГ?ЛИЙН ?Г ｜ 345

БНХАУ нь Монгол Улстай уул усаар холбогдсон 4700 гаруй км асар урт хуурай газрын хилийн шугамтай билээ. Хоёр улсын харилцаа ?н? удаан жилийн уламжлалтай б?г??д ард т?мэн сэтгэл санаа нь ойр дотно билээ. Монгол Улс бол БНХАУ-ыг хамгийн анх х?лээн з?вш??рс?н улсын нэг болно. 1949 онд Хятад, Монгол хоёр улс дипломат харилцаа тогтоосноос хойш хоёр улсын харилцаа тасралтг?й х?гжиж, мэдэгдэм ?р д?нд х?рчээ. ?нг?рс?н 20 гаруй жилийн хугацаанд Хятад, Монголын ?нд?р дээд харилцаа тогтмолжиж, улс т?рийн итгэлцэл байнга г?нзгийрч, хоёр улсын худалдаа эдийн засгийн бодит хамтын ажиллагаа хурдацтай х?гжл??. Ялангуяа, 2014 оны 8 дугаар сард Ши Жинпинь дарга Монгол Улсад “садан т?рлийнд?? очиж байгаа мэт” айлчлалсан нь цаг ?еийн залгамжийн асар их ач холбогдолтой болж Хятад, Монголын харилцааны х?гжлийн шинэ зураглалыг гарган хоёр улсын улс т?р, эдийн засаг, соёл х?м??нлэгийн зэрэг б?х салбарын хамтын ажиллагааг улам ахиулсан нь Хятад, Монголын харилцаа т??хэн шинэ цаг ?ед орсны илэрхийлэл болсон билээ.       Эд?гээ Хятад, Монгол хоёр улс хоюул шинэчлэл х?гжил ба ?ндэсний сэргэн мандалын т?л?? х?чин чармайлт гаргаж, БНХАУ “Нэг б?с, нэг зам” санаачлагийг улс орныхоо стратеги болгон дээшл??лсний дараа Монгол Улс м?н “Талын зам” стратегийг дэвш??лсэн билээ. Монголын тал “Талын зам”-аа Хятадын “Нэг б?с, нэг зам”-тай уялдуулж, Евроазийг дамнасан эдийн засгийн их коридорыг буй болгоосой хэмээн х?сэж байна. “Нэг б?с, нэг зам” ба “Талын зам”-ыг уялдуулснаар хоёр улсын х?гжлийн стратегийг улам сайнаар нийц??лж болох ба Хятад, Монголын харилцаа х?гжилийн асар их хэтийн т?л?втэй байх нь эргэлзээг?й билээ.      Хятад, Монгол хоёр улс бол харилцан туслалцдаг сайн х?рш??д, харилцан ашигтай хамтдаа хожих сайн т?нш??д, байнга харилцдаг сайн найзууд билээ. Гадаад хэргийн яамны бичгийн нийгэмлэг, ? Жоу хэвлэлийн хороотой хамтран хэвл??лж байгаа энэх?? “Хятад, Монголын дурсамжууд” хэмээх ном хоёр улс ба хоёр улсын ард т?мний хоорондох энэ мэт сайхан харилцааг яруу тодоор илэрхийлж чадсаныг харах бидэнд нэн тааламжтай байна. Энэх?? номын зохиогчид бол Хятад, Монголын харилцааны зам дахь анхдагчид, гэрч??д м?н б?г??д тэд урт удаан хугацаанд Хятад, Монголын харилцааны т?л?? дор б?рнээ шаргуу х?д?лм?рл?цг??с?н ба ??р ??рсдийн салбараасаа хоёр улсын иж б?рэн стратегийн т?ншлэлийн харилцааны х?гжилд ?нэтэй хувь нэмэр оруулцгаасан х?м??с билээ. Зохиогчид маань ??р ??рсдийн туулсан амьдрал, Хятад, Монголын найрсаг харилцааны сэтгэл х?дл?м т??хийг ??р ??рийн ?нцг??с ?г??лж, х?сэл тэм??ллээр д??рэн он жил??дийг санагалзуулан Хятад, Монголын харилцааны гайхалтай ололт амжилт амар хялбараар олдоог?й гэдгийг бидэнд ойлгуулж байна.  Миний бие халуун залуу наснаасаа Хятад, Монголын найрамдалт ?йл хэрэгт ??рийн биеэр оролцож, Монгол хэмээх энэх?? ?зэсгэлэнт нутагтай салшг?й г?н барилдлагаар холбогдсондоо туйлын ихээр баярлаж явдаг. Эд?гээ хоёр улсын харилцааны х?гжлийн байдал тун сайн б?г??д б?х салбарын хамтын ажиллагааны салбар амжилттай х?гжиж, хоёр ард т?мний н?х?рл?л улам б?р г?нзгийрч байна. Миний бие Хятад, Монголын харилцааны ирээд?й улам их гэрэл гэгээтэй байна гэдэгт итгэл т?гс байна.    
Жан Д?линь БНХАУ-аас Монгол Улсад суух Элчин сайд асан, Хятад-Монголын найрамдлын нийгэмлэгийн дарга 

МОНГОЛ, ХЯТАДЫН Г?Н ЗУЗААН НАЙРАМДАЛ
Жан Д?линь     
 (БНХАУ-аас Монголд суух Элчин сайд асан)
Монгол, Хятад хоёр улс болбоос ард т?мэн хоорондын найрамдлын ?н? эртний т??хэн улбаатай чухал х?рш??д билээ. Монгол Улс бол Хятадын хуурай газарт хамгийн урт шугамаар хил залгадаг х?рш улс, БНХАУ-тай хамгийн анх дипломат харилцаа тогтоосон улсын нэг болно. Хагас зуу гаруй жилийн хугацаан дахь Монгол, Хятадын харилцааг эргэн харахад хоёр улсын харилцаа хэн х?ний мэддэгчлэн тодорхой цаг ?ед олон улсын н?хц?л байдлын н?л??г??р ?л ойлголцол, бэрхшээл саадтай учирсан ч т??нээ даван туулсан ба х?рш орны найрамдалт харилцаа нь харилцааны жанжин шугам байсаар ирсэн нэгэн судал жимийг тодорхой харж болно.      
Дипломат харилцаа тогтоосон ба дипломат харилцаа тогтоосон ?дрийг тогтоон шийдвэрлэсэн нь 1949 оны 10 дугаар сарын 1-ний ?д?р БНХАУ байгуулагдсанаа зарлан тунхагласны дараахан нь буюу 10 дугаар сарын 6-нд БНМАУ-ын Ер?нхий сайд б?г??д Гадаад хэргийн сайд маршал Х.Чойбалсангаас Ер?нхий сайд б?г??д Гадаад хэргийн сайд Жоу Эньлайд илгээсэн цахилгаандаа “БНМАУ-ын Засгийн газар Хятадын ард т?мэнтэй найрамдалт харилцаа тогтоохыг чин сэтгэлээсээ х?сэж байна” хэмээн илэрхийлж, “БНМАУ ба БНХАУ-ын хооронд дипломат харилцаа тогтоож, харилцан дипломат т?л??л?гч томилохыг шийдвэрлэх”-ийг мэдэгдсэн байна. Тухайн ?д?р, Монголын Засгийн газар Гуаньжоу дахь Гоминданы Засгийн газартай дипломат харилцаагаа таслаж байгаагаа зарласан юм. 10 дугаар сарын 16-ны ?д?р Жоу Эньлайгаас Чойбалсанд ир??лсэн хариу цахилгаандаа Монголын саналыг х?лээн авч байгаагаа илэрхийлж, даруйхан дипломат харилцаа тогтоож харилцан дипломат т?л??л?гч томилохоо мэдэгдсэн байна. Энэ мэтээр хоёр улсын хооронд дипломат харилцаа тогтсон боловч харилцан солилцсон дээрх хоёр цахилгаанд хэдэн оны хэдэн сарын хэдний ?др??с эхлэн дипломат харилцаа тогтоож байгаагаа талууд тодорхой дурдааг?й байдаг юм.      Хожим Хятадын тал Жоу Эньлайн хариу цахилгаан илгээсэн ?д?р буюу 1949 оны 10 дугаар сарын 16-ныг Монгол, Хятад хоёр улс дипломат харилцаа тогтоосон ?д?р хэмээн ?зэх болсон бол Монголын тал 1949 оны 10 дугаар сарын 6-ны ?д?р илгээсэн цахилгаанаар хоёр орны хооронд дипломат харилцаа тогтсон хэмээн ?зэх болжээ. Монголын талын энэ ойлголт хандлага нь т??ний албан баримт бичг??дэд 10 жилийн турш хэвээр байсан юм. 1959 онд хоёр улс дипломат харилцаа тогтоосны 10 жилийн ойг хамтран тэмдэглэх шаардлагын улмаас Хятадын тал дипломат харилцаа тогтоосон ?дрийн талаар эрхбиш санал нэгдэн т??нээ дипломат сувгаар батлуулах нь з?йтэй хэмээн ?зэж Элчин сайдын яамаараа дамжуулан Монголын Гадаад явдлын яаманд байр сууриа илэрхийлсэн байна. Талуудын хооронд явагдсан найрсаг яриа хэлэлцээрийн ?р д?нд Монголын тал 1949 оны 10 дугаар сарын 16-ны ?д?р бол хоёр улс дипломат харилцаа тогтоосон ?д?р хэмээн х?лээн з?вш??рсн??р талууд нэгдсэн саналд х?рч чадсан билээ. Миний бие тухайн ?ед Монголд суух Элчин сайдын яамны гол орчуулагчын хувьд энэх?? яриа хэлэлцээрт оролцох завшаан тохиосон болохоор уг ?йл явдлыг тодхон санаж байна. Монгол, Хятад хоёр улс дипломат харилцаа тогтоосноос 10 жилийн дараа л ийнх?? дипломат харилцаа тогтоосон ?др?? албан ёсоор шийдсэн билээ. Энэ нь магадг?й Хятадын гадаад харилцааны т??хэнд тохиолдсон цор ганц сонин ?зэгдэл байж болох юм.    
Алтан ?е Дипломат харилцаа тогтоосноос хойш удалг?й хоёр улсын харилцаа аажмаар х?гжиж, арав ил?? жилийн хугацаанд найрамдалт х?гжлийн цаг ?еийг туулсан нь Монгол, Хятадын харилцааны т??хэнд “Алтан арван жил” хэмээн нэрлэгддэг.  1952 оны 9 д?гээр сарын 28-наас 10 дугаар сарын 17-нд БНМАУ-ын СнЗ-ийн дарга Ю.Цэдэнбал Монголын Засгийн газрын т?л??л?гчдийг тэрг??лэн Хятадад айлчилсан нь БНХАУ байгуулагдсаны дараах БНХАУ-д албан ёсоор айлчилсан анхны гадаад улсын Засгийн газрын тэрг??н болж, Хятадын талын халуун дотно с?рлэг дээд хэмжээний угталтыг х?лээн авсан билээ. Айлчлалын хугацаанд талууд хоёр улсын хоорондох анхны хэлэлцээр – “Монгол, Хятадын эдийн засаг, соёлын хамтын ажиллагааны хэлэлцээр”-ийг байгуулсан нь хоёр улсын найрамдалт хамтын ажиллагааны харилцааны улс т?рийн суурийг тавьсан хэрэг байлаа.     Жоу Эньлай Ер?нхий сайд Женевийн уулзалтад оролцож нутаг буцах замдаа 1954 оны 7 дугаар сарын 31-нээс 8 дугаар сарын 1-ний ?др??дэд БНМАУ-д айлчилсан нь Монголын талын х?лээж авсан гадаад улсын анхны Засгийн газрын тэрг??ний айлчлал болсон ба монголын тал Жоу Эньлай даргыг асар их халуун дотноор угтан авсан билээ. Айлчлалын хугацаанд хэдийгээр ямар нэгэн хэлэлцээр баримт бичигт гарын ?сэг зурааг?й боловч энэх?? айлчлал нь Монгол, Хятадын харилцаан дахь нэгэн томоохон ?йл явдал болж, хоёр улсын найрамдалт харилцааны хурдацтай х?гжилд дэмжлэг ?з??лж, хоёр улсын ард иргэдийн зузаан н?х?рл?лийг нэмэгд??лсэн билээ.  ??ний дараа, Хятад нь Монголын талд эдийн засаг, технологийн тусламж ?з??лэх болж, нэгэн удаагийн буцалтг?й тусламж олгож, хоёр удаагийн бага х??тэй зээл ашиглуулсан билээ. Монголын б?тээн байгуулалтанд ?йлдвэрлэлийн, дэд б?тцийн, ард иргэдийн амьжиргааг дэмжсэн 20 гаруй иж б?рэн т?слийг х?лээлгэн ?гс?н юм. Т??нчлэн Хятадын тал Монголын талын ажиллах х?чний дутагдал бэрхшээлээ шийдвэрлэх асуудлыг дэмжин ажиллах х?чний тусламж ?з??лсэн билээ. 1955-1964 оны хоорондох ес?н жилд Хятадын Засгийн газраас 27000 ажилчныг удаа дараа Монголд илгээсэн юм. Хятад ажилчид Монголд хамгийн олноор ажиллаж байсан жилд тэдний тоо 12000-д х?рч байлаа. Энэ хугацаанд Хятад ажилчид Монголын ард т?мэнтэй хамтдаа байж, Монголын ?йлдвэрлэлийн б?тээн байгуулалтад идэвхитэй оролцож, Монголын ажилчидтай м?р зэрэгцэн х?д?лм?рл?ж, адил тэнц?? цалин х?лс авч байлаа. Харилцан суралцаж, харилцан туслалцсанаар хоёр улсын ард иргэд, ажилчин ангийн хооронд харилцан ойлголцол, итгэлцэл нэмэгдсэн нь хоёр улсын найрамдалт хамтын ажиллагааны харилцааны х?гжилд дэм болсон юм.       ??нтэй зэрэгцэн, 1958 онд Монголын тал Хятадын х?д?? аж ахуйн ?йлдвэрлэлийг дэмжиж, 15000 агтыг Хятадын талд буцалтг?й тусламж болгож бэлэглэсэн байна. М?н 1961 онд Монголчууд Хятадын ард т?мний зовлон з?дг??рийг даван туулахад нь дэмжлэг болгож 1000 тонн хонь, ?хрийн мах, 6000 тонн гурил, 10000 тонн улаан буудайг Хятадын талд буцалтг?й тусламж болгон олгосон юм.  1960 оны 5 дугаар сард Жоу Эньлай Ер?нхий сайд хоёрдахь удаагаа Монголд айлчлах ?еэр хоёр улс “Монгол, Хятадын найрамдал, харилцан туслах гэрээ”-г байгуулсан билээ. 1962 оны 12 дугаар сард талууд найрсаг хэлэлцээрийн ?р д?нд “Монгол, Хятадын хилийн гэрээ”-нд гарын ?сэг зурж, хоёр улсын хилийн шугамыг албан ёсоор тогтоосноор т??хэн улбаатай хилийн асуудлыг б?рэн д??рэн шийдвэрлэсэн билээ. Энэ бол улсын хил хязгаарын амар тайван байдал ба хилийн ард иргэдийн эв найртай харилцааг ??тгэн, Монгол, Хятадын хилийг энх тайван, найрамдлын хил болгосон хоёр улсын харилцааны т??хэн дэх маш чухал ?йл хэрэг м?н билээ.